หลุดพ้นจากรูป ย่อมหลุดพ้นจากเวทนา ย่อมหลุดพ้นจากสัญญา ย่อม
หลุดพ้นจากสังขาร ย่อมหลุดพ้นจากวิญญาณ ย่อมหลุดพ้นจากชาติ
ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส เรากล่าวว่า
ย่อมหลุดพ้นจากทุกข์.
จบ อนุธรรมสูตรที่ 4
จบ นตุมหากวรรคที่ 4
จบ อรรถกถาสูตรที่ 1-7
จบ อรรถกถานตุมหากวรรคที่ 4

รวมพระสูตรที่มีในวรรคนี้ คือ

1. นตุมหากสูตรที่ 1 2. นตุมหากสูตรที่ 2 3. ภิกขุสูตรที่ 1
4. ภิกขุสูตรที่ 2 5. อานันทสูตรที่ 1 6. อานันทสูตรที่ 2 7. อนุ-
ธรรมสูตรที่ 1 8. อนุธรรมสูตรที่ 2 9. อนุธรรมสูตรที่ 3 10.
อนุธรรมสูตรที่ 4
1. สูตรที่ 8 - 10 ไม่มีอรรถกถา

อัตตทีปวรรคที่ 5

1. อัตตทีปสูตร

ว่าด้วยการพึ่งตนพึ่งธรรม

[87] ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วอย่างนี้.
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถีี ณ ที่นั้นแล พระผู้มี-
พระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายแล้วตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
เธอทั้งหลายจงเป็นผู้มีตนเป็นที่พึ่ง มีตนเป็นสรณะ ไม่มีสิ่งอื่นเป็นสรณะ
จงเป็นผู้มีธรรมเป็นที่พึ่ง มีธรรมเป็นสรณะ ไม่มีสิ่งอื่นเป็นสรณะ
อยู่เถิด ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เมื่อเธอทั้งหลายจะมีตนเป็นที่พึ่ง มีตนเป็น
สรณะ ไม่มีสิ่งอื่นเป็นสรณะ มีธรรมเป็นที่พึ่ง มีธรรมเป็นสรณะ ไม่มี
สิ่งอื่นเป็นสรณะอยู่ จะต้องพิจารณาโดยแยบคายว่า โสกะ ปริเทวะ
ทุกข์ โทมนัส และอุปายาส มีกำเนิดมาอย่างไร เกิดมาจากอะไร
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส และอุปายาส มี
กำเนิดมาอย่างไร เกิดมาจากอะไร ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ปุถุชนผู้มีได้
สดับแล้วในโลกนี้ ไม่ได้เห็นพระอริยเจ้าทั้งหลาย ไม่ฉลาดในธรรม
ของพระอริยเจ้า ไม่ได้รับแนะนำในอริยธรรม ไม่ได้เห็นสัตบุรุษ
ทั้งหลาย ไม่ฉลาดในธรรมของสัตบุรุษ ไม่ได้รับแนะนำในสัปปุริสธรรม
ย่อมตามเห็นรูปโดยความเป็นตน 1 ย่อมเห็นตนมีรูป 1 ย่อมเห็นรูป
ในตน 1 ย่อมเห็นตนในรูป 1 รูปนั้นของเขาย่อมแปรไป ย่อมเป็น
อย่างอื่นไป โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส และอุปายาส ย่อมเกิดขึ้น